Nishiki Goi là gì? Nguồn gốc và ý nghĩa của loài cá Koi Nhật Bản

Chúng ta thường hay dùng từ cá Koi để miêu tả cá chép Nhật Bản, nhưng người Nhật thường gọi Quốc Ngư của họ là Nishiki Goi. 

Trong bài viết này, chúng tôi sẽ cung cập thêm thông tin cho bạn về ý nghĩa đằng sau cái tên Nishiki Goi, nguồn gốc, truyền thuyết và sự ảnh hưởng của cá Koi trong văn hoá Nhật Bản.

1. Cá Koi Nhật Bản - Định nghĩa và nguồn gốc Nishiki Goi

1.1 Nishiki Goi là gì? 

Cách đây 200 năm, tại một ngôi làng thuộc tỉnh Niigata, Nhật Bản, thuật ngữ “Nishiki Goi" được sử dụng lần đầu tiên để chỉ những con cá chép xinh đẹp có màu sắc và hoa văn rực rỡ.  

Chữ Koi trong tiếng Nhật có nghĩa là cá chép. Giáo sư Yutaka Sugaa, thuộc Viện Nghiên cứu Văn hóa Phương Đông, Đại học Tokyo từng phát biểu: “Người Nhật chúng tôi hay gọi là Nishiki Goi, nhưng ở nước ngoài người thường chỉ dùng chữ Koi. Ở Nhật Bản, khi bạn nói Koi tức là đề cập đến loại cá chép bình thường (carp), nhưng người nước ngoài thì thường liên tưởng đến Nishiki Goi. (...) Nishiki Goi là một loài động vật do con người tạo ra bằng cách cải tiến giống carp.” 

Nishiki Goi là Cẩm Lý, mang hàm ý chỉ những con cá chép mang lại may mắn cho gia chủ. Từ “cẩm" trong Hán Việt còn mang nghĩa gấm vóc lụa là, lấp lánh và rực rỡ. Ngắm nhìn đàn cá Koi lững thững bơi trong tiểu cảnh hồ nước, lớp vảy của chúng lấp lánh dưới nắng và những chuyển động uyển chuyển như tấm lụa thổ cẩm đắt giá. Có lẽ vì thế, Nishiki Goi được xem là biểu tượng của sự giàu sang, may mắn trong phong thuỷ, mang lại sự giàu có và thành công cho gia chủ. 

1.2 Nguồn gốc của Nishiki Goi 

Theo các tài liệu cổ xưa nhất có niên đại từ thế kỉ thứ 5 trước công nguyên, người ta đã ghi chép lại sự xuất hiện của tổ tiên loài cá Koi tại các khu vực Đông Bắc Á, tập trung chủ yếu ở Trung Quốc, Triều Tiên và Việt Nam. Theo thời gian, cá Koi - lúc bấy giờ là loài cá chép có màu sẫm - du nhập vào Nhật Bản và được người dân Nhật nuôi trong các ao hồ gần ruộng lúa, chủ yếu để làm thức ăn. 

Mẫu cá Nishiki Goi đầu tiên xuất hiện vào thế kỷ thứ 19. Sau khi các nhà khoa học Israel lai tạo thành công loài cá có hình dạng cá chép, màu sắc sặc sỡ như các loài cá ở đại dương, Nhật Bản đã mua độc quyền gen của loài cá này và lai tạo với giống cá chép địa phương, tạo ra cá Koi, hay có tên khác là Nishiki Goi. 

Ban đầu, cá Koi chỉ có màu đỏ, sau đó xuất hiện cá Koi trắng, cá Koi hai màu. Việc không ngừng lai tạo các giống cá chép với nhau đã cho ra đời hàng trăm giống cá với màu sắc đa dạng khác, từ đỏ, vàng, cam và đen. Trong số các loài Nishiki Goi, Tancho được người Nhật yêu thích nhất vì có điểm một đốm tròn đỏ trên sắc trắng thuần khiết, gợi nhớ đến lá quốc kỳ Nhật Bản. 

Nishiki Goi được biết đến rộng rãi hơn trong một cuộc triển lãm ở Tokyo năm 1914. Câu chuyện được kể lại rằng, Thiên hoàng Showa, lúc bấy giờ là Thân vương Hirohito đã đứng nhìn đàn Nishiki Goi bên bờ ao và không chịu rời đi ngay khi người hầu cận đã nói “Thưa người, đã đến lúc rời đi rồi.” Sau khi biết tin, người ở làng Higashiyama và làng Takezawa đã dâng tặng 8 con cá Koi đến cung điện Hoàng gia, thông qua lãnh chúa Nagaoka. Dù không biết thực hư câu chuyện ra sao, sự tồn tại của nó đã được cả thế giới biết đến.  

“Những viên ngọc dưới nước" này sau đó được xuất khẩu đến khắp nơi trên thế giới. Ngày nay, giá của Nishiki Goi đã đạt đến mức đặc biêt. Những con Nishiki Goi quý hiếm có thể được đấu giá lên tới 200.000$.

2. Truyền thuyết về cá Koi

Quốc ngư của Nhật Bản, Nishiki Goi, không chỉ có vẻ đẹp rực rỡ mà còn là biểu tượng của sự may mắn và tốt lành. Chúng gắn liền với các câu chuyện thần thoại sâu sắc.  

Theo truyền thuyết, cá Koi được xem như biểu tượng của lòng dũng cảm và khát vọng vươn lên - cá chép vươt Long Môn. Dù có phải bơi ngược dòng nước xiết, vượt qua mọi thác ghềnh, chúng vẫn không ngừng hướng về phía trước với mong muốn được hóa rồng. Ngay cả khi bị cản lại, sa phải lưới bắt cá của ngư dân, chúng sẽ như nằm trên thớt mà không biết run sợ, tương đồng với tinh thần Samurai của người Nhật khi đối diện với gươm đao. 

Truyền thuyết cá Koi bắt nguồn từ thần thoại Trung Quốc cố đại, kể rằng có hàng ngàn con cá chép bơi ngược dòng sông Hoàng Hà, đến một thác nước lớn gọi là Long Môn. Với sự đoàn kết và sức mạnh phi thường, chúng đã đẩy lùi dòng nước xiết, nhưng chỉ có một số ít con kiên trì trước dòng nước trắng xoá, vượt qua thác cao để hoá rồng.  

Từ truyền thuyết này, cá Koi đã trở thành biểu tượng của ý chí kiên định trong văn hóa Nhật Bản. Cá Koi được tôn vinh là biểu tượng của sự quyết tâm và dũng cảm khi đối diện với nghịch cảnh, còn khả năng bơi ngược dòng của chúng đại diện cho ý chí vượt qua thử thách để đạt đến thành công. 

3. Nishiki Goi trong văn hoá Nhật Bản

Màu sắc rực rỡ và hoa văn độc đáo của Nishiki Goi cũng mang ý nghĩa đặc biệt, với mỗi màu sắc tượng trưng cho một giá trị khác nhau: cá Koi đỏ thể hiện tình yêu và đam mê, cá Koi trắng tượng trưng cho sự tinh khiết và ngây thơ, cá Koi đen là biểu tượng của sức mạnh vượt qua thử thách, và cá Koi vàng tượng trưng cho sự giàu có và thịnh vượng.  

Trong lịch sử Nhật Bản, Nishiki Goi luôn xuất hiện trong nhiều hình thức nghệ thuật như tranh vẽ, khắc gỗ và cả trong những ao vườn truyền thống. Ao cá Koi trong các khu vườn Nhật Bản không chỉ để thưởng ngoạn mà còn để tôn vinh những giá trị văn hóa. Hình ảnh cá Koi cũng phổ biến trong hình xăm, như một biểu tượng nhắc nhở về lòng dũng cảm và ý chí vượt qua thử thách. 

Một trong những biểu trưng nổi tiếng nhất của cá Koi là trong ngày lễ Thiếu nhi ở Nhật Bản, các gia đình treo cờ hình cá chép, gọi là "koinobori," tượng trưng cho các thành viên gia đình và gửi gắm ước vọng về thành công, hạnh phúc cho con cái. Những lá cờ bay cao trên bầu trời, biểu tượng cho những hy vọng và ước mơ to lớn mà cha mẹ dành cho thế hệ tương lai. 

4. Tên của các loại Nishiki Goi phổ biến

Các màu sắc và kiểu dáng của cá koi được phân loại và đặt tên cụ thể như sau: 

-     Trắng pha đỏ: Kohaku 

-     Trắng pha đỏ và đen: Showa Sanke 

-     Trắng pha đen: Utsurimono 

-     Đen pha trắng: Shiro Bekko 

-     Vàng pha đen: Ki Utsuri 

-     Bạch kim hoặc vàng kim: Kinginrin 

-     Xám bạc: Asagi 

-     Trắng với một vòng tròn đỏ trên đỉnh đầu: Tancho 

Ngoài ra, còn nhiều giống khác như: Sanke, Ogon, Shusui, Matsuba, Chagoi, Soragoi, Karasu (cá đen giống quạ), Taisho Sanke, Koromo, và Kawarimono. 

Ngày nay, không chỉ ở Nhật Bản mà nhiều quốc gia ở châu Á và châu Âu cũng đã nghiên cứu và lai tạo giống cá koi. Tuy nhiên, chất lượng các mảng màu và sự rực rỡ của cá koi từ các nơi này vẫn khó sánh kịp với vẻ đẹp độc đáo của koi Nhật Bản. 

Tham khảo:  

Bài diễn thuyết: Lịch sử ra đời và sức hấp dẫn của viên ngọc bơi “Nishiki Goi"